Dan pobjede nad fašizmom obilježava se danas u znak sećanja na 9. maj 1945. godine, kada je bezuslovnom kapitulacijom Njemačke okončan Drugi svjetski rat u Evropi. Deveti maj istovremeno se obijležava i kao Dan Evrope, pošto je tog dana 1950. godine ministar spoljnih poslova Francuske Robert Šuman objavio deklaraciju kojom je pozvao na uspostavljanje novog poretka bez sukoba među evropskim zemljama.
Kapitulaciju Nemačke u Berlinu potpisao je feldmaršal Vilhelm Kajtel, u ime Sovjetskog Saveza potpisnik je bio maršal Georgij Žukov, a u ime zapadnih saveznika britanski general Artur Teder.
Time je formalno završen Drugi svjetski rat u Evropi, ali su ostaci njemačkih trupa pružali otpor još neko vrijeme.Drugi svjetski rat definitivno je okončan 2. septembra, kada je Japan potpisao kapitulaciju pošto su na Hirošimu i Nagasaki bačene atomske bombe.
U Drugom svjetskom ratu život je izgubilo oko 50 miliona ljudi, od čega gotovo 31 milion civila.
Najveći gubitak – 20 milona, ili 11,4 odsto od ukupnog stanovništva imao je Sovjetski savez, koji je podnio i najveći teret rata. U Jugoslaviji je poginulo oko 1.700.000 ljudi. Štete od ratnog razaranja procijenjene su na 260 milijardi dolara samo u Evropi, a stvarni rashodi na vođenje rata iznosili su hiljadu i 384 milijarde američkih dolara.
Jugoslavija je zvanično slavila 9. maj od 1965. do njenog raspada. Prva parada pobjede održana je na Bulevaru revolucije u Beogradu u prisustvu maršala Josipa Broza Tita 1965. Održavala se svakih pet godina (osim 1980. zbog Titove smti) do završne parade 1985.
Kao dio jedinstvene jugoslovenske države, Crna Gora je u Drugom svjetskom ratu dijelila sudbinu Jugoslavije. U njoj je, tokom rata, poginulo 37.000 ljudi, odnosno 10 odsto stanovništva.
Poginulo je oko 14.500 partizanskih boraca i približno toliko na strani četnika i drugih kolaboracionista. Ukupni demografski gubitak stanovništva Crne Gore u tom periodu iznosio je oko 103.000, ako se u obzir uzmu raseljeni i prosječni prirodni priraštaj.
Takođe, širom unije danas se obilježava Dan Evrope, tokom kojeg se slavi jedinstvo i dugoročan mir u znak sjećanja na Šumanovu deklaraciju, kojom su 1950. godine postavljeni temelji današnje Evropske unije.
Tog 9. maja 1950. godine, u vrijeme kada se Evropa i dalje oporavljala od ljudskih i ekonomskih gubitaka tokom Drugog svjetskog rata, tadašnji francuski ministar spoljnih poslova Robert Šuman održao je govor tokom kojeg je predložio stvaranje Evropske zajednice za ugalj i čelik, pod kontrolom zajedničke više vlasti, što se smatra početkom formiranja današnje Evropske unije.
Povodom obilježavanja Dana Evrope širom EU organizuju se aktivnosti koje imaju za cilj da približe Uniju njenim građanima.
Evropske institucije tradicionalno otvaraju svoja vrata za građane, pa će tako i danas, prema agendi EU, oni moći da obiđu sjedišta evropskih institucija u Luksemburgu, uključujući Evropski parlamenta, nakon što su tokom vikenda imali priliku da koračaju stopama evropskih zvaničnika u institucijama EU u Briselu, uključujući Evropski savjet, Evropsku komisiju i Evropski parlament.
I u državama članicama EU organizuju se proslave povodom Dana Evrope, a u mnogima je ove godine fokus na 20-godišnjici velikog proširenja EU i evropskim izborima, koji će biti održani od 6. do 9. juna.
Šumanova deklaracija predstavljena je, podjseća se u tekstu Savjeta EU, nakon što je, posle dva svjetska rata, grupa evropskih političara, kasnije poznata kao osnivači EU, dijelila viziju ujedinjene Evrope koja će spriječiti buduće sukobe između evropskih zemalja.
Njihova vizija zasnivala se na tome da evropske zemlje udruže strateške resurse kako bi rat između istorijskih rivala, poput Francuske i Njemačke, učinile “ne samo nezamislivim, već i materijalno nemogućim”.
U centru te vizije ujedinjene Evrope bila je zajednica za ugalj i čelik, a istorijski korak ka ujedinjenoj Evropi napravile su vlade Francuske, Zapadne Njemačke, Italije, Holandije, Belgije i Luksemburga, uvjerene da bi spajanje ekonomskih interesa spriječilo kartele i monopole i podiglo životni standard.
– Evropa neće nastati odjednom, ili prema jedinstvenom planu. Gradiće se putem konkretnih dostignuća koja najprije kreiraju de facto solidarnost. Okupljanje naroda Evrope zahtijeva eliminisanje vjekovne suprotstavljenosti Francuske i Nemačke – rekao je Šuman tog 9. maja 1950. godine i predložio stvaranje Evropske zajednice za ugalj i čelik.
Naredne 1951. godine potpisan je ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik, kojim je predviđeno stvaranje te prve nadnacionalne evropske organizacije. Ugovor je stupio na snagu 1952. godine nakon što su ga ratifikovale Belgija, Njemačka, Francuska, Italija, Luksemburg i Holandija.
Iako je neposredni cilj ovog sporazuma bio uspostavljanje zajedničkog tržišta za ugalj i čelik, on je imao za cilj i da postavi osnove ekonomske zajednice koja će postepeno postati politička unija.
Ugovorom su uspostavljene institucije Visoko tijelo Evropske zajednice za ugalj i čelik, Zajednička skupština, Specijalni savjet ministara i Sud pravde, koji su danas osnovne institucije EU: Evropska komisija, Evropski parlament, Savjet EU i Sud pravde.
U godinama koje su uslijedile razvijen je koncept evropskog zajedničkog tržišta, a potom su Belgija, Zapadna Nemačka, Francuska, Italija, Luksemburg i Holandija potpisale 1957. Rimski ugovor, kojim je stvorena Evropska ekonomska zajednica (EEZ) i uspostavljena carinska unija, kao i pakt o stvaranju Evropske zajednice za atomsku energiju (Evroatom) za saradnju i razvoju nuklearne energije.
EEZ i Evroatom su stvoreni odvojeno od Evropske zajednice za ugalj i čelik, a ugovorom o spajanju 1967. stvoren je jedinstven skup institucija za sve tri zajednice, nazvan Evropska zajednica.
Evropska zajednica je od 1973. do 1986. godine proširena na Dansku, Irsku, Ujedinjeno kraljevstvo, Grčku, Portugaliju, Španiju, a 1990. godine, Istočna Njemačka je postala dio zajednice kao dio ujedinjene Njemačke.
EU je formalno uspostavljena stupanjem na snagu Mastriškog ugovora 1993. godine i od tada je, između ostalog, doživjela svoje najviše proširenje 2004. godine na deset država članica, ali i izlazak Velike Britanije iz Unije.
Danas EU čini 27 država članica, dok devet zemalja, uključujući Crnu Goru, ima status kandidata za članstvo.
Datum izlaganja Šumanove deklaracije smatra se danom rođenja Evropske unije, a u čast njegovog pionirskog rada ka ujedinjenoj Evropi oblast u kojoj se nalaze sjedišta institucija EU u Briselu nosi njegovo ime.
Širom Rusije danas se održavaju vojne parade povodom 79. godišnjice pobjede nad fašizmom, a najveća će tradicionalno biti održana u Moskvi.
Komentariši