Na današnji dan, prije 45 godina, službeni list Srpske pravoslavne crkve objavio je tekst koji i danas izaziva pažnju i kontroverze: posvetu Josipu Brozu Titu, sa njegovom fotografijom na naslovnoj strani.

Broj lista “Pravoslavlje”, datiran 15. maja 1980. godine, izdan svega nekoliko dana nakon smrti predsjednika SFRJ Josipa Broza Tita, ostaje jedinstven u istoriji odnosa Crkve i socijalističke države. Na naslovnoj stranici objavljena je Titova fotografija uz tekst koji nosi izraze poštovanja, zahvalnosti, pa čak i razumijevanja za ulogu koju je imao u jugoslovenskom društvu.

– Građane je bolno pogodila vest o smrti čoveka koji je vodio našu otadžbinu i ljude kroz sve bure i oluje tokom četiri decenije, i koji je ušao u istoriju kao beskompromisan borac za bratstvo i jedinstvo – navodi se u tekstu. Iako ga opisuju kao “ateistu od samog početka svoje borbe”, list ističe da je Tito stvorio državu “u kojoj mora biti mesta i za veru, vernike i njihova htenja i nadahnuća”

Za mnoge vjernike i sveštenike, ovakav ton teksta bio je tada, ali i danas ostao – iznenađenje. Ipak, autori su podsjetili da je Ustavom SFRJ bilo zagarantovano slobodno ispovijedanje vjere i da je “zabranjena samo protivustavna zloupotreba vere u političke svrhe”, što, kako su naveli, Srpska pravoslavna crkva nije dovodila u pitanje.

Možda najzapaženiji dio teksta bio je završni pozdrav Titu od strane “pravoslavnih Jugoslavije”, u kome se izražava “blagodarnost i zahvalnost što su živeli u slobodi”.

Kontekst vremena

Objavljivanje ovakve posvete dolazi u specifičnom trenutku jugoslovenske istorije. Smrt Josipa Broza Tita 4. maja 1980. označila je početak kraja jednog političkog doba, a u tom trenutku, većina institucija – uključujući i vjerske – reagovala je obazrivo, s izraženim pijetetom prema simbolu državnog jedinstva.

Crkva, iako suprotstavljena ideološki režimu koji je promovisao ateizam i sekularizam, u ovom slučaju bira jezik pomirenja i državničke odgovornosti. Time je, makar na papiru, učvršćivala svoj status u društvu koje se još uvijek grčevito držalo koncepta “bratstva i jedinstva”.

Današnje čitanje

Naslovna strana ovog broja “Pravoslavlja” danas djeluje gotovo nezamislivo, naročito u savremenom diskursu u kome se Tito i komunistički period često posmatraju sa izraženom kritikom, posebno iz crkvenih i konzervativnih krugova. No, u istoriji SPC, ovaj broj ostaje autentično svjedočanstvo jednog složenog odnosa – odnosa Crkve i države, vjere i ideologije, prošlosti i realnosti.