Postupak dodjele besplatnih emisionih kredita višemilionske vrijednosti operaterima stacionarnih postrojenja tokom 2020. i 2021. godine pokazao se kao nezakonit, sa ozbiljnim implikacijama po javni interes i indicijama korupcije. Ovu ocjenu iznijela je Agencija za sprečavanje korupcije (ASK) u juče objavljenom mišljenju.

Prema nalazima Agencije, besplatne emisije kredita dobili su Elektroprivreda Crne Gore, kompanija “Uniprom”, tada u vlasništvu Veselina Pejovića, koja je upravljala Kombinatom aluminijuma, i firma “Toščelik”. Kasnije je “Uniprom” svoj dio kredita, dobijen besplatno od države, ustupio državnoj Elektroprivredi za 17 miliona eura, što je formalizovano početkom 2021. godine, prije nego što nova vlast preuzela EPCG.

Emisioni krediti su oblik hartija od vrijednosti koje Fond za zaštitu životne sredine prodaje zagađivačima, koji ih moraju kupiti kao naknadu za emisije štetnih gasova ili ih država besplatno dodjeljuje onima koji smanje emisije u odnosu na referentni period. Agencija je u mišljenju naglasila da su sam upis i dodjela besplatnih kredita, sprovedeni u mandatu Vlade Duška Markovića, bili u suprotnosti sa tadašnjim propisima, što predstavlja ugrožavanje javnog interesa i potencijalnu korupciju, te zloupotrebu službenog položaja.

ASK je proceduru pokrenula u julu ove godine, na osnovu inicijative potpredsjednika Vlade za politički sistem, pravosuđe i antikorupciju Moma Koprivice.

Krediti prije propisa

Zakon o zaštiti od negativnih uticaja klimatskih promjena, koji predviđa emisione kredite, donijet je 23. decembra 2019. godine. Fond za zaštitu životne sredine (Eko fond) počeo je sa radom tek 3. marta 2020. godine, što znači da je upis kredita za 2020. godinu prethodio zvaničnom postojanju Fonda.

Kako stoji u rješenju ASK, besplatni emisioni krediti za 2020. godinu upisani su 21. februara 2020, iako Fond tada nije bio registrovan, a registar emisionih kredita formalno nije mogao postojati. Nadalje, u službenoj arhivi Fonda nije bilo pisanih evidencija o upisu, dok su krediti za 2021. godinu upisani tek 1. januara 2021. godine, uključujući saldiranje potrošenih kredita iz prethodne godine za EPCG i “Toščelik”, bez verifikovanih izvještaja o emisijama GHG. “Uniprom” je jedini dostavio dva verifikovana izvještaja za 2020. i 2021. godinu.

ASK navodi da je Uredba o aktivnostima koje emituju gasove sa efektom staklene bašte stupila na snagu tek nakon upisa besplatnih kredita, i da je metodologija obračuna kredita za “Uniprom” i “Toščelik” bila suprotna predloženim pravilima. Za 2020. godinu, “Unipromu” i EPCG za Termoelektranu Pljevlja dodijeljeni su krediti u iznosu od po 1.020.840 t CO2 eq, a Toščeliku 5.800 t CO2 eq.

Bez plana kontrole

Pravilnikom o planu praćenja emisija gasova sa efektom staklene bašte, na snazi od 2020. do 2022., predviđeno je da se primjenjuje tek nakon ulaska Crne Gore u EU, što znači da krediti dodjeljivani u datom periodu nisu pratili nijednu propisanu proceduru. ASK zaključuje da je cijeli postupak bio suprotan zakonskoj regulativi i predstavlja visok korupcijski rizik.

Agencija je izdala preporuku da se ubuduće dodjela emisionih kredita vrši u skladu sa zakonom, poštujući Zakon o zaštiti od negativnih uticaja klimatskih promjena i podzakonske akte. Fond i Vlada Crne Gore su obavezani da u roku od 30 dana dostave izvještaj o preduzetim radnjama u odnosu na preporuke ASK.

Krivična istraga

EPCG je u aprilu 2021. godine, pod novom upravom na čelu sa Milutinom Đukanovićem, podnijela krivičnu prijavu Vrhovnom državnom tužilaštvu. Prijava obuhvatila je bivšeg premijera Duška Markovića, bivšu ministarku ekonomije Dragicu Sekulić, vlasnika “Uniproma” Veselina Pejovića, tadašnjeg direktora Eko fonda Jovana Martinovića i članove bivšeg Odbora direktora EPCG.

U martu 2023. godine po nalogu Specijalnog državnog tužilaštva uhapšeni su Martinović i zaposleni u kompaniji Andrej Nedović, te su bili u pritvoru od sredine aprila do sredine jula 2023, nakon čega su pušteni. Predmet je i dalje aktivan u Višem državnom tužilaštvu.

Martinović je u aprilu 2021. godine komentarisao da Fond tada nije imao ovlašćenja niti uticaj na raspodjelu besplatnih kredita od države.