Prof. dr Branko Radulović apelovao je na Specijalnog državnog tužioca da hitno preispita poslovni kredibilitet zakupca Željezare Nikšić kako bi se izbjegle moguće negativne posledice. U svom saopštenju naglašava važnost modernizacije i ekološke transformacije Željezare, upozoravajući da će Crna Gora izgubiti važan razvojni resurs ukoliko se ne postupe pravilno.

– Neophodno je da Specijalni državni tužilac hitno preispita poslovni kredibilitet zakupca Željezare Nikšić i tako preduprijedi izgledne negativne posledice. Dovoljno je da samo na Google-u ukuca naziv ove partnerske kompanije „8B Capital S.A.“-Lugano i ime njihovog predstavnika Igora Šamisa i sve će biti jasno. Potrebno je takođe da se preispitaju uslovi pod kojim je dat zakup, nije potrebno bilo kakvo ekspertsko znanje da se dođe do zaključka da ovaj aranžman predstavlja gubitak i poslednje nade da Željezara Nikšić postane moderna, ekološka i profitabilna kompanija. Ukoliko SDT sve prepusti slučaju Crna Gora će ostati bez još jednog razvojnog resursa koji bi doprinio diverzifikaciji privrede i stvaranju nove dodate vrijednosti – navodi se u saopštenju profesora Radulovića.

Radulović je kazao da je uzalud,  kao neko iz struke, više puta ukazivao na činjenicu da Željezara može imati perspektivu ukoliko se modernizuje i restrukturira na optimalan, efikasan i efektivan način, ukoliko sa njome upravlja kompetentan menadžerski tim i ukoliko ima podršku od znavene Vlade i profesionalnih institucija. Sličan apel su imali i ugledni univerzitetski profesori iz regiona koji su tvrdili da Željezara ima izglednu perspektivu. Brojni su primjeri uspješnih željezara, počev od slovenačkih, koje su dokaz naših tvrdnji. Međutim, sve je bilo uzaludno. Premijer Spajić i ministar Mujović nijesu uvažili ni jedan argument struke niti uspjšne evropske i svjetske prakse. Nažalost, slično postupaju i kada je u pitanju energetski hidro potencijal, termoelektrana, potencijali sunca i vjetra, te industrija aluminijuma.

– Zbog profesionalne savjesti i ljubavi prema Crnoj Gori želim još jednom da apelujem da se uvaže sledeće činjenice – ističe on.

Čelik je glavna arterija ekonomije i primjenjuje se u svim sektorima. Prema podacima Svetske asocijacije za čelik tokom 2023. godine u svijetu je proizvedeno 1,88 milijardi tona. Međunarodna agencija za energetiku procjenjuje da će potražnja za čelikom porasti za trećinu do 2050. godine.
Međutim, nove studije ukazuju da svjetska proizvodnja čelika emituje skoro jednu desetinu CO2 koji izaziva efekat staklene bašte i dovodi do globalnog zagrijavanja. Oko 75% čelika se proizvodi u postrojenjima na ugalj koji kroz hemijske reakcije oslobađa CO2.

Narednih deset godina predstavljaće krucijalan period za promjenu infrastrukture u proizvodnji čelika u cilju značajnog smanjenja emisije CO2 i ekološke neutralnosti. U tu svrhu izdvajaju se ogromna finansijska sredstva, uvode nove tehnologije, mijenja zakonska regulativa, donose brojne ekonomske mjere. Definitivno proizvodnja „zelenog“ čelika, upotreba „zelenog“ vodonika i električne energije iz obnovljivih izvora su zacrtani ciljevi.

Pozivanje Savjeta Agencije za zaštitu konkurencije na ispunjavanje mjerila za zatvaranje poglavlja 8 o zaštiti konkurencije i na Protokol 5 SSP koji tretira proizvodnju čelika na nivou EU i zabranjuje državnu pomoć u sektoru uglja i čelika, nema uporište u praksi. Primjera radi, prošle godine je Evropska komisija odobrila isplatu oko 2 milijarde € državne pomoći njemačkoj kompaniji ThyssenKrupp za dekarbonizaciju procesa proizvodnje čelika vodonikom u Drezdenu. Ova kompanija će investirati još milijardu € za restrukturiranje proizvodnje. Predviđen je kapacitet direktne redukcije od 2, 5 miliona tona i proizvodnja 2,3 miliona tona „zelenog“ čelika.

Izvršno tijelo EU takođe je odobrilo državnu pomoć od 850 miliona € francuskoj čeličani ArcelorMittel u Denkerku za prelazak na „zeleni“ ili niskougljenični vodonik, biogas i električnu energiju. Ova kompanija je za istu namjenu i od Belgije dobila 280 miliona €.

Postoje i drugi primjeri finansiranja tranzicije proizvodnje čelika i procesa dekarbonizacije i dobijanje ugljenično neutralnog proizvoda. U Švedskoj je prikupljeno 190 miliona € od privatnih investitora za početak izgradnje čeličane u Bodenu, koja će koristiti „zeleni“ vodonik. Norveški Blastr Green Steel najavio je izgradnju čeličane sa integrisanim postrojenjem za proizvodnju vodonika u južnoj Finskoj. Investicija je procijenjena na 4 milijarde €. Slovenački proizvođači čelika SIJ Acroni i SIJ Metal Ravne su od NLB banke, koja predvodi grupu devet stranih i domaćih kreditora, dobili su zajam od 230 miliona €, a i Evropska banka za obnovu i razvoj je sa 25 miliona € participirala u projektu smanjenja uticaja proizvodnje čelika na životnu sredinu.

Rio Tinto i China Baowu, kompanije koje najviše na svijetu iskopaju rude gvožđa i proizvedu čelika, udružuju se na projektima smanjenja emisije CO2 pri proizvodnji čelika u Australiji i na izgradnji pilot-fabrike „sunđerastog“ čelika u Kini. Kompanija PSI u saranji sa brazilskim proizvođačem čelika Villares Metals razvija softvere za punu kontrolu utroška energije pri proizvodnji i preradi čelika.

Globalna proizvodnja i trgovina čelikom se reorganizuje kako bi se uzeli u obzir klimatski prioriteti. Na tome posebno insistira Evropska unija. Treba imati u vidu da Kina proizvodi oko 50% ukupne proizvodnje čelika u svijetu, tehnologijama koje emituju ogromne količine CO2. Kina, kao država, subvencioniše i takvu proizvodnju. Peking projektuje da će kineska industrija čelika dostići vrhunac emisije do 2030. godine. Ovakva tehnologija proizvodnje i podrška se moraju mijenjati.

Evropski parlament i Savjet Evropske unije postigli su sporazum o uvođenju prekograničnog poreza na CO2 za određene robe uvezene iz zemalja koje nemaju adekvatno oporezivanje emisije ovog gasa. Takođe su uvedene i „kvote“ na čelik kako bi EU zaštitila svoju privredu od nelojalne konkurencije. Kompanije koje izvoze čelik u EU biće u obavezi da ispune i kupe CBAM sertifikat. Prekogranični porez neće plaćati zemlje sa istim klimatskim ambicijama kao EU. Uprkos razlici u mišljenjima, SAD i EU usaglašavaju metodologiju mjerenja emisije CO2 od čelika i aluminijuma.
Definitivno, imajući u vidu sve prethodno, kao i efekte koje postiže jedno radno mjesto u industriji u razvijenim državama, tražnju za pojedinim vrstama čelika i metaloprerađivačkim proizvodima i sklopovima, multiplikacione efektie, Željezara u Nikšiću ima sjajnu perspektivu. Nju treba razvijati kao integrisanu proizvodnju „zelenog“ čelika sa srednjim i visokim tehnološkim sadržajem, sa strukturom proizvodnje kovanih, konstrukcionih i specijalnih čelika, obimom proizvodnje čak do 200.000 tona/godišnje. Takva željezara bi angažovala više od 1.500 zaposlenih. Solarne panele i proizvodnju vodonika treba uvoditi kako bi se smanjila cijena utrošene energije i izvršila dekarburizacija. Modernizacija i restrukturiranje treba sprovesti kroz dalju ekološku modernizaciju čeličane, ugradnju još jedne prese, konti liva i valjaonice. Vrijednost ulaganja bi bila oko 70 miliona € a vrijeme instalisanja nove opreme oko tri godine. Trošak uvođenja „zelenog“ vodonika nije uračunat. Način finasiranja može biti državna pomoć, državne garancije, grantovi, pomoći i/ili komercijalno kreditiranje sa grejs periodom od tri godine. Ovakva moderna željezara bi mogla da ostvaruje prihod preko 350 miliona €, servisira sve obaveze, vraća kredite za modernizaciju i rentabilno posluje. Daljom preradom i povećanjem tehnološkog sadržaja eksponencijalno bi rasli efekti. Studija modernizacije i restrukturiranja Željezare mora biti kvalitetna i sačinjena od strane Univerziteta Crne Gore. Organizaciono, Željezara treba da bude dio novoformiranog državnog preduzeća „Industrija Crne Gore“ a.d. EPCG samo treba da se bavi razvojem proizvodnje „zelene“ energije i da ostane u državnom vlasništvu.

– Budućnost Željezare isključivo zavisi od kopetencije i činjenja Vlade. UCG mora dati puni doprinos u ekspertskom znanju. Ukoliko to ne učine, biće to još jedan povod da je od najvećeg nacionalnog interesa da se ova parlamentarna većina mijenja a matični fakultet ukine – zaključuje prof. Radulović u sapštenju.