Dok sam bila učenica osnovne škole, naučila sam da Crkvice, mjesto u zaleđu Bokokotorskog zaliva, u Krivošijama, imaju najveću količinu padavina u Evropi. Tad se to mjesto spomenulo i nikad više tokom mog školovanja. Ne znam da li se o njemu danas i toliko uči, a čisto sumnjam nešto više. Zato sam bila zapanjena kad sam u knjizi “Werk – Austro-ugarske tvrđave u Crnoj Gori” Radojice Pavićevića naišla na tekst sa obiljem informacija o ovom mjestu.

Do Crkvica se stiže tako što se sa puta Vilusi–Risan skrene desno. Postoje dva puta kojima se može doći do njih. Jedan počinje na samom kraju Dragaljskog polja, kroz šumu. Drugo skretanje je nešto bliže Risnu. Na samom ulasku u Crkvice (druga varijanta puta) stoji spomenik posvećen učesnicima Krivošijskog ustanka iz 1869. godine.

Iz već pomenute knjige saznala sam da se na ovom mjestu, krajem XIX i početkom XX vijeka nalazila austrougarska kasarna osposobljena da primi 6–7 hiljada vojnika. U pojedinim momentima, uz članove porodica oficira, na području logora je boravilo i do 10.000 stanovnika. Logor je bio zaštićen konfiguracijom terena i tvrđavama (forovima) Kom i Stražnik. Negativne strane ove lokacije su bile bezvodnost (i pored silne kiše) i izuzetno oštre zime. Ovdje je krajem XIX vijeka postojalo oko 150 objekata, među kojima: kasarne, hoteli, bolnica, škola, prodavnice, strelište, konjušnica, bistijerne, pozorište, bioskop, pošta.

Na vrhu liste (po stepenu nevjerovatnosti) za mene su: kuglana, skijalište, teniski i fudbalski teren (sa tribinama za 1000 gledalaca). U pekari, čiji zidovi i dalje (iako jedva) odolijevaju vremenu, dnevno se peklo i do 24 tone hljeba. Pekara je u to doba bila najveća na Balkanu i druga po veličini u Evropi. Imala je automatizovanu proizvodnju i struju koju su dobijali pomoću instaliranih agregata.

Iznad prostora gdje se nalazila kasarna smjestila se tvrđava Stražnik. To je jedan od dva fora koja su “čuvala” Crkvice. Ovo utvrđenje se razlikuje od svih ostalih u okviru austrougarske odbrambene linije, poznatije kao “Primorske tvrđave Boka”. Utvrđenje je izgrađeno na istoimenom brdu, na oštroj stijeni. Imalo je tri sprata. Prva dva su “kazamatna kasarna” sa puškarnicama i ostalim elementima fora, a treći sprat šestougaona platforma. Upravo je ta platforma ono što ovu tvrđavu odvaja od drugih. Zvali su je “Orlovo gnijezdo”.

Istočno od Stražnika je tvrđava (for) Kom. Nalazi se na 1129 mnv., na brdu Kom, po kojem je i dobila ime. I ona je, kao i ostala utvrđenja iz krivošijske zone, izgrađena od 1882. do 1884. godine. Tvrđava Kom je urađena u obliku elipse sa trospratnom kasarnom u sredini i dvije polukružne platforme na istoku i zapadu za topovske položaje, što čini jedinstvenu građevinsku cjelinu. Danas je ova tvrđava veoma oronula.

Činjenica je da je austrougarska vojska u to vrijeme bila okupatorska. Ali činjenica je i da su mnogo uradili na infrastrukturi ovoga kraja. Iako su oni sve to radili za svoje potrebe i svoje vojne ciljeve, sve smo mi to dobili u nasljeđe, i puteve i tvrđave i druge fortifikacijske objekte. Mali dio ovih objekata koristila je vojska JNA, a najveći dio je potpuno prepušten vremenu i vjerovatnoća da će biti obnovljeni svakim danom je sve manja. To je velika greška, koju je napravila, prije svega, SFRJ, a kasnije niko ni od naših donosilaca odluka nije shvatio turistički potencijal ovih objekata. Crkvice i tvrđave Stražnik i Kom posjetila sam više puta. Svaki put su bile u sve gorem stanju i strah me je da uskoro od svega ovoga neće ostati ništa.

Mišljenja i stavovi objavljeni u rubrici "Stav" nijesu nužno i stavovi redakcije 24kroz7