Kada Šibati, jedinoj ženi u kancelariji, jednog dana na poslu prekipi što je doživljavaju kao poslugu, što joj stalno uvaljuju da kuva kafe, pazi na mikrotalasnu i posprema za kolegama, ona slaže da je trudna. To je, ukratko, uvod u radnju Dnevnika praznine, romana japanske spisateljice Emi Jagi, jednog od posljednjih japanskih književnih djela prevedenih na neki od naših jezika. Roman razotkriva licemjerstvo japanskog (ali i svakog drugog patrijarhalnog) društva. Odjednom Šibatine kolege postaju sposobne i da skuvaju kafu i da koriste mikrotalasnu, a bogami i da čiste. Odjednom Šibata od sluškinje postaje uvažena mlada žena, prema kojoj se svi odnose brižno i kojoj se svi dive. Ovo feminističko štivo ne govori samo o savremenim izazovima žena, već i o povezivanju sa drugima u sve otuđenijem svijetu.

Možda je upravo taj element (osim, naravno, tipično japanski primamljivih korica knjiga), koji se nekako prožima kroz mnoga japanska književna djela koja sam do sada imala prilike da čitam, jedan od razloga zašto je japanska literatura postala globalno popularna. Naročito u Evropi i Americi.

Ali, da se vratimo malo u prošlost.

U vrijeme Edo ere, Japan je uglavnom bio vrlo zatvorena zemlja. Iako se brzo industrijalizovao, zabrinutost zbog načina na koji se japansko društvo razvija snažno je prožimala književna djela iz tog perioda, pa i perioda koji je uslijedio – Meidži ere. Otuđenje je još tada prijetilo da postane lajt motiv u japanskoj književnosti.

Tokom Meidži perioda, međutim, sve je više raslo interesovanje japanskog naroda za zapadnu književnost.

Zato i nije neobično što se jedan od prvih značajnijih prodora japanske literature na zapadno tržište desio baš nakon Drugog svjetskog rata, kada je Japan postao predmet interesa velikih sila zbog svoje brze modernizacije i ekonomske revitalizacije. Moglo bi se reći da su tome veoma doprinijeli pisci poput Jukija Mišime ili Jasunarija Kavabate, čija su djela otvorila vrata svijeta japanskoj literaturi.

Japanska književnost kombinuje tradicionalne elemente sa modernim temama. Japanski pisci i spisateljice istražuju univerzalne teme, poput identiteta, otuđenja, ljubavi i smrti, ali to čine kroz prizmu japanske kulture koja je zapadnjacima često intrigantna. Osim toga, specifičan japanski pristup naraciji, koji često uključuje minimalizam, introspektivnost i poetičnost, pruža čitateljima nešto drugačije od onoga što su navikli u zapadnoj literaturi.

Takva su, recimo, djela pisaca kao što su Banana Jošimoto ili Kenzaburo Oe koji pružaju duboke emocionalne uvide i bogate opise unutrašnjih svjetova likova koje su stvorili, što odjekuje kod mnogih čitalaca koji traže dublju povezanost s tekstom.

Sigurno je da Japanci i Japanke na interesovanju ostatka svijeta za japansku književnost mogu zahvaliti i Harukiju Murakamiju, možda i najpopularnijem japanskom savremenom piscu, koji se na nadrealističan način bavi introspekcijom i crta emocionalne pejzaže. Možda su njegova djela Kafka na obali i Hronika ptice navijalice najbolji prikaz specifičnog manira pisanja koji je stvorio.

Tako se danas među najprodavanijim knjigama u pojedinim evropskim zemljama mogu naći djela Mieko i Hiromi Kavakami, Nacuo Kirino, Jasunarija Kavabate, Sajake Murate, Nacumea Sosekija, Joko Ogave i brojnih drugih. Ovi pisci i spisateljice uglavnom su pisali sirovo, lirski, melanholično i odlučno o uobičajenim temama kao što su društveni pritisci i očekivanja, ljubav, prijateljstvo ili prolaznost.

Osim ovih, najdraže teme japanskih pisaca i spisateljica su i odnos prema prirodi, etičke dileme, ljudska priroda, pravda… Japanska književnost često se prepoznaje po minimalističkom pristupu pisanju, gdje se mnogo postiže s malo riječi. Velika se važnost pridaje estetici, pa je japanska proza, baš kao i haiku poezija, prožeta poetičnim slikama i zvukovima. Japanski autori i autorke često eksperimentišu formom i strukturom priča koje stvaraju. Nelinearne naracije, fragmentisani stilovi i neobični pripovjedački glasovi daju slojeve kompleksnosti njihovim djelima.

Svi se ovi elementi prepoznaju i u nekim popularnim savremenim japanskim djelima, poput Prije nego se kafa ohladi Tošikazua Kavagučija ili romanu Putopisi jednog mačka koji je napisala Hiro Arikava.

Početkom ove godine, najnovija dobitnica najprestižnije japanske (nacionalne) književne nagrade, Akutagava, Rie Kudan otkrila je da je dio njenog romana, Tokio-to Dojo-to (“Tokio Simpathy Tower”), tačnije oko pet odsto, napisan uz pomoć vještačke inteligencije, odnosno doslovno preuzet sa ChatGPT-a. U Japanu je pokrenuta zanimljiva debata o etičnosti njenog postupka i budućnosti novih tehnologija, ali nije bilo negativnih reakcija.

Kakve bi reakcije izazvalo nešto slično na našim prostorima, gdje na književnom planu još preovlađuju djela koja se bave ratnom tematikom, prošlim traumama ili pak, ličnim stradanjima? Među njima ima uspješnih romana. Ali ima i mnogo ličnih priča koje su mogle ostati samo to – lične priče.

Činjenica je da brojni savremeni pisci i spisateljice na Balkanu obožavaju da pišu autobiografije ili autofikcije. Rjeđe fikciju. I to bi trebalo čitati između redova. Često ta djela ne mogu da izazovu potrebu čitalaca da se sa njima povežu, jer nijesu univerzalna, odnosno fali im taj, najvažniji, segment, bez kog ona nijesu ništa drugo do intimne ispovijesti koje su neki željeli da ispričaju.

Književnost, na kraju, najbolje reflektuje savremene probleme jednog naroda. Na šta nam onda može ukazati manjak fikcije? Strah od maštanja?

Mišljenja i stavovi objavljeni u rubrici "Stav" nijesu nužno i stavovi redakcije 24kroz7